ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું જીવન માત્ર કથા નથી, પરંતુ એ ભક્તિના સાગરનું તીર્થ, આસ્થાના આકાશનો ચંદ્ર અને પ્રેમનો પરમ પુરુષાર્થ છે. જ્યાં જ્યાં તેમના પગલાં પડ્યા છે, ત્યાં ત્યાં ધરતી તીર્થ બની ગઈ છે અને આજેય તે સ્થાન ભક્તોને આકર્ષે છે. ચાલો, સાહિત્યક અલંકારોની છાયામાં શ્રીકૃષ્ણના ૧૨ પ્રસિદ્ધ તીર્થસ્થાનોની યાત્રા કરીએ.
૧. મથુરા જન્મભૂમિ
જ્યાં જેલખાનાની દીવાલો કાનુડાના રણકારથી ધ્રુજી ઉઠી, તે પવિત્ર ભૂમિ આજે પણ ભક્તોના હૃદયમાં ધબકે છે. મથુરા એ તો એવા કમળ જેવું છે, જેનો મધ્યકેશ શ્રીકૃષ્ણ છે.
૨. ગોકુળ
અહીં બાળલીલા એવાં ઝરણાં બની વહે છે, જ્યાં દરેક ઝૂલામાં ગોપાળની હાસ્યધ્વનિ સંભળાય છે. ગોકુળ એ તો બાળપણનું પરિસર છે, જ્યાં નિર્દોષતા અને તોફાન એકસાથે રમ્યા.
૩. વૃંદાવન
વૃંદાવનનો દરેક કણ કણ માળા બની જાય છે, જ્યાં રાધા-કૃષ્ણના પ્રેમનું સંગીત અનંત રાગે વાગે છે. બાંકે બિહારીનું સ્મિત ત્યાંનાં ફૂલોને પણ લજાવતું હોય છે.
૪. બરસાણા
રાધાના નગર બરસાણા એ તો પ્રેમના પરબનું પાટનગર છે. જ્યાં ટેકરીઓએ પણ પ્રેમની વેદના અનુભવી, અને મંદિરોએ ભક્તિના રંગોથી રંગાઈ ગયાં.
૫. દ્વારકા
ગુજરાતના દરિયાકિનારે ઉગેલું દ્વારકા ધામ એ તો સમુદ્ર પર ફેલાયેલું સ્વપ્ન છે. અહીં દ્વારકાધીશના દરબારમાં પ્રવેશવું એ જાણે વૈકુંઠના દ્વાર ખોલવા જેવું છે.
૬. પ્રભાસ-ભાલકા તીર્થ
અહીં કૃષ્ણે પોતાનું માનવ શરીર છોડી દીધું, પણ તેમના દિવ્ય ચેતનાનો પ્રકાશ કદી બુઝાયો નહીં. ભાલકા તીર્થ એ તો જીવનના વિરામનું નહીં, પરંતુ શાશ્વતતાનું પ્રતિક છે.
૭. નાથદ્વારા
શ્રીનાથજીનું મંદિર એ તો ગૌવાલાના સ્વરૂપે પ્રગટ થયેલા કૃષ્ણનો જીવંત સાક્ષાત્કાર છે. અહીં ગાયોના ઘંટારવમાં પણ શ્રીનાથજીની પાવન વાણી સંભળાય છે.
૮. જગન્નાથ પુરી
જગન્નાથ એ તો વિશ્વના નાથ. અહીંના રથયાત્રા એ વિશ્વને ખેંચતી કૃષ્ણની અદભુત મહાયાત્રા છે. ભાઈ-બહેન સાથેનો આ દેવરૂપ, કુટુંબપ્રેમનો અનોખો સંદેશ આપે છે.
૯. ઉડુપી
ઉડુપી શ્રીકૃષ્ણની મૂર્તિ એવાં અરીસા જેવી છે, જેમાં ભક્ત પોતાનું સ્વરૂપ પણ જોઇ શકે છે. અહીં કૃષ્ણ જાણે ભક્તની ઝાંખીમાંથી સ્મિત કરે છે.
૧૦. ચેન્નાઈનું પાર્થસારથી મંદિર
અહીં કૃષ્ણ એ પાર્થનો સારથી છે, જે જીવનના રથને પણ સંચાલિત કરે છે. દક્ષિણ ભારતની ભક્તિગંગામાં આ મંદિર ચંદ્રકિરણ સમાન ઝળહળે છે.
૧૧. ઉજ્જૈનનું સાંદીપનિ આશ્રમ
અહીં કાનુડાએ વિદ્યાનું વટવૃક્ષ સિંચ્યું. સાંદીપનિ આશ્રમ એ શીખવાનો શિખર છે, જ્યાં જ્ઞાન અને ભક્તિનું સંગમ થયો.
૧૨. પંઢરપુર વિઠોબા મંદિર
ભીમા નદીના કિનારે વિઠોબા રૂપે વિરાજતા કૃષ્ણ એ તો ભક્ત પુંડલિકના આહ્વાન પર જાગેલા દેવ છે. અહીં કૃષ્ણ ભક્તિના થાંભલા બની ઊભા છે.
ઉપસંહાર
શ્રીકૃષ્ણના આ ૧૨ તીર્થ એ તો જીવનના ૧૨ અધ્યાય છે – જન્મથી લઈને વિદાય સુધીના. ક્યાંક તે પ્રેમના રંગ છે, ક્યાંક વિયોગની વેદના, ક્યાંક ભક્તિની ઊંચાઈ અને ક્યાંક જ્ઞાનનો પ્રકાશ.
જે ભક્ત આ તીર્થોમાંથી એકનું પણ સ્મરણ કરે છે, તે જાણે ગોપાળની બાંસુરી સાંભળે છે – એક એવી બાંસુરી જે આત્માને મોક્ષ તરફ બોલાવે છે.
STORY BY: NIRAJ DESAI
